Af en toe schaf ik een boek aan vanwege de omslag, zoals Das Vorkommnis van Julia Schoch, waarop een afbeelding staat van de Berlijnse kunstenares Tina Berning, van wie ik een groot liefhebber ben. Zij tekent of schildert voornamelijk vrouwengezichten op vaak reeds gebruikte achtergronden, op gelinieerd of ruitjespapier. De gezichtsuitdrukkingen zijn mysterieus, of zelfs wat duister. De hoofden zijn meestal kleurrijk en monden uit in gekleurde vlakken of lijnen, waardoor een indringende sfeer wordt opgeroepen. Omdat de gezichtsuitdrukking veel aan de verbeelding overlaat en lastig te peilen is, past de omslag heel goed bij het verhaal van Julia Schoch, waarin een bijzondere ontmoeting de hele wereld van de hoofdpersoon aan het wankelen brengt.

De ik-persoon ontmoet op een van haar lezingen als schrijfster, een vrouw die beweert dat zij dezelfde vader hebben. De vrouw is ooit ter adoptie aangeboden door haar moeder, die in haar huis verschillende mannen ontving, onder wie de vader van de ik-persoon. In een reflex omhelst de schrijfster de onbekende vrouw en neemt daarna weer afscheid. De gebeurtenis komt niet helemaal uit de lucht vallen. Ergens in haar onderbewustzijn weet de schrijfster dat haar vader, voor de geboorte van haar oudere zus en haarzelf, een relatie met een andere vrouw had. Haar moeder heeft daar in het verleden wel eens op gezinspeeld, omdat zij een papier in zijn jas ontdekte met een verzoek tot alimentatie. Als de schrijfster haar oudere zus van de ontmoeting op de hoogte brengt, reageert die heel afwijzend: iedereen kan wel zoiets beweren en bij hen aankloppen. Zij is niet van plan om de vrouw te ontmoeten. Kort na de ontmoeting reist de schrijfster af naar Amerika, waar ze voor haar werk een poos verblijft. Hoewel de ontmoeting heel kort en vluchtig was, brengt deze toch een storm aan emoties in haar teweeg. Ze reflecteert niet alleen op haar eigen jeugd in de DDR en haar relatie met haar ouders en zus, maar ook op haar eigen moedergevoelens ten opzichte van haar twee kinderen en zelfs haar relatie met haar man.

De roman bevat niet veel gebeurtenissen. De schrijfster bevindt zich het grootste deel van de roman in Amerika, waar ze met haar moeder en twee kinderen verblijft, en maakt daar niet heel veel spectaculairs mee. Wat het verhaal bijzonder maakt, zijn haar bespiegelingen over allerlei familierelaties en over hoe wij naar de ander en naar onze omgeving kijken. Zo bedenkt zij dat je familierelaties vaak een geometrische vorm kunt toekennen. Sommige families zijn een driehoek, andere een cirkel, veelhoek of zelfs een ster. Er zijn overzichtelijke vormen, waarin de verschillende hoeken nauw met elkaar verbonden zijn, maar ook zulke waarin de verbinding voor de verschillende leden als een gevangenis ervaren wordt. Ze laat zien hoe deze geometrische figuren compleet uit balans kunnen raken als er een familielid komt te overlijden, maar dus ook als er ineens een familielid bijkomt, van wie het bestaan voor de andere familieleden tot op dat moment onbekend was. De schrijfster bevond zich al die tijd in een vierkant, met haar vader, moeder en zus, en had nooit gedacht dat dat vierkant ooit aan het wankelen gebracht kon worden.

Terwijl ze zelf vrij onbevangen lijkt ten opzichte van de nieuwe halfzus, voelt ze haarfijn aan hoe deze halfzus wel haar relatie met haar eigen oudere zus zou kunnen verwoesten. Zo durft ze haar zus niet te vertellen dat ze in een opwelling haar halfzus heeft omhelsd, omdat ze dat bij haar eigen zus zelden doet. Zij heeft al een poos niet meer zo’n intensief contact met haar oudere zus en juist dan kan een relatie met een nieuwe halfzus erg gevoelig liggen. Het telefoongesprek dat ze met haar zus voert, laat zien hoe ze direct haar zus aanvoelt en zich aanpast aan de situatie:

‘Ohne zu zögern, wählte ich die Nummer meiner Schwester. Meiner richtigen, wie ich mir sagte. Sogleich überkam mich ein eigenartiges Gefühl. War es Schuld? Scham? Ich rief sie an, ohne dass ich darüber nachgedacht hätte. Ich tat es automatisch, oder anders – ich folgte einer absoluten Überzeugung, die besagte, dass es nur einen Menschen gaf, den das, was an dem Abend passiert war, etwas anging: meine Schwester.

           Aufgebracht schilderte ich, was vorgefallen war. Ich musste nicht sehr lange reden. Meine Schwester gab mir sofort recht. Wie absurd! Was für ein dreister Übergriff! Wir waren uns einig. Wir machten sogar ein paar Scherze, um der Situation das Ungeheuerliche zu nehmen. Ich war beruhigt.

           Als ich das Telefon wieder verstaut hatte, begann es zu schneien, und mir fiel auf, dass ich meine Schwester schon sehr lange nicht mehr angerufen hatte. Fast war ich der fremden Frau dankbar. Ihr unerwarteter Auftritt hatte un seine Möglichkeit gegeben zusammenzurücken.’

Heel sterk is Schochs nietsontziende blik op de verhoudingen tussen mensen. Ze laat de hoofdpersoon kritisch haar eigen moedergevoelens en die van haar eigen moeder analyseren. Ze laat zien hoe gewoon het was in het dorp waar zij is opgegroeid, dichtbij de Poolse grens, om een kind urenlang alleen te laten op een balkon of in bed, terwijl de moeder naar een andere stad reed om boodschappen te doen, of iets voor zichzelf, terwijl tegenwoordig overal de veiligheid van kinderen vooropstaat, hoe er niet over eventuele angstgevoelens van kinderen werd nagedacht of hoe die eenvoudig werden genegeerd. Open en eerlijk beschrijft ze de behoefte van de vrouwen aan vrijheid, ondanks hun belangrijke taak in de opvoeding. Essentieel is het besef hoe tijd- en cultuurgebonden onze denkbeelden zijn.

Schochs ‘zoekende’ stijl, met lange volzinnen en diverse bijzinnen, past heel goed bij het langzaamaan wankelen van de wereld van de hoofdpersoon. Door de scherpe analyses en kritische vragen die zij zichzelf stelt, staat niets meer vast. Ze vraagt zich af hoe normaal het is dat zij haar man bij aankomst omhelst, die haar tijdens haar verblijf in Amerika komt opzoeken, terwijl ze hem zo lang niet heeft gezien en dus helemaal niet weet in hoeverre hij dezelfde persoon is gebleven met wie zij daarvoor zo vertrouwd was. Mensen veranderen in de tussentijd, maar negeren die verschuivingen door blind te varen op wat men gewoon is te doen. Zo vreemd is het dus niet dat zij door het incident met de onbekende vrouw, ook haar eigen relatie onder een vergrootglas legt. Hoe betrouwbaar is haar man, hoe betrouwbaar zij zelf?

Das Vorkommnis neemt je als lezer mee in het hoofd van de hoofdpersoon die je met haarscherpe, diepgaande en toch subtiele analyses laat nadenken over ons alledaagse bestaan, vol met vanzelfsprekendheden.

Julia Schoch - Das Vorkommnis. DTV Verlagsgesellschaft mbH & Co. KG, München. 192 blz. €20,00.