Frederik van Eeden was een schrijver en psychiater uit de 19^e eeuw. Hij was ook een medeoprichter van het literaire tijdschrift De Nieuwe Gids. In Nederland is hij vooral bekend door de psychologische roman Van de koele meren des doods, die overigens bij het verschijnen nogal lauw ontvangen werd. (Frederik van Eeden, z.d.) Dit verhaal geeft een inkijkje in het alledaagse leven van de hoofdpersoon Hedwig Marga de Fontayne en haar psychologische problemen. Dit is kenmerkend voor de literatuur in deze periode, want er werden toen minder verhalen geschreven over hooggeplaatste personen of helden uit de geschiedenis en meer over gewone burgers. Deze nieuwe stroming, ontstaan in 1840, heette het realisme. De goede en slechte kanten van het leven werden belicht: er werd geprobeerd de werkelijkheid zo authentiek mogelijk weer te geven. (De Realiteit Als Inspiratiebron, z.d.) In Van de koele meren des doods wordt duidelijk dat de hoofdpersoon al op vroege leeftijd anders is dan anderen, maar in hoeverre vertoont de hoofdpersoon Hedwig in Van de koele meren des doods symptomen van depressie?

Een depressie ontstaat meestal door een combinatie van verschillende dingen. Hedwig had een moeilijke jeugd, ze kreeg weinig steun van anderen en haar moeder overleed toen Hedwig nog jong was. (Ik Heb een Depressie | Thuisarts.nl, z.d.) Al deze dingen zullen een rol hebben gespeeld in de ontwikkeling van haar depressie.

Een belangrijk verschijnsel van depressie is het verlangen naar de dood. (Depressie Vereniging, 2023) Na de dood van haar moeder zie je dit verschijnsel meerdere keren terugkeren bij Hedwig, onder andere in een droom die ze heeft als klein meisje:

Eens maar droomde zij van een jongen. […] Hij nam haar zwijgend bij de hand en leidde haar door de moestuin, waar reusachtige vruchten lagen in een vreemde, gouden zonneschijn, toen zei hij: ‘Hier moet ik je nu doodmaken, vin je het goed?’ en zij vond het niet enkel goed maar heerlijk […] en zij onderging het meest verrukkende wat zij ooit gekend had. (Eeden, 1900. Blz. 24)

Hedwig kan dus alleen maar genieten van de gedachte dood te gaan. Ze lijkt wel geobsedeerd door de dood en alles wat daarmee samenhangt. Niet lang hierna doet ze dan ook een eerste zelfmoordpoging, op vijftienjarige leeftijd. Deze mislukt, maar na afloop is ze een stuk rustiger en heeft ze meer zin in het leven.

Een ander belangrijk verschijnsel van depressie is nergens zin of plezier in hebben. (Ik Heb een Depressie | Thuisarts.nl, z.d.) Hedwig ervaart dit ook. Zij gaat naar veel feesten, maar ze voelt zich altijd leeg en haar gedachten gaan uiteindelijk toch weer terug naar de dood:

En Hedwig, onder ’t lachen en kouten, voelde eindeloos naargeestig en eenzaam, en zocht in haar gedachten de koele, donkere dood als énige verlossing. (Eeden, 1900. Blz. 104)

Uit dit fragment wordt duidelijk dat Hedwig ongelukkig is. Ze heeft niemand om tegen te praten en voelt zich onbegrepen door haar omgeving. Daarom voelt ze zich erg eenzaam en weet ze geen andere uitweg te bedenken dan de dood.

           Een derde kenmerk van depressie is de behoefte om te huilen. (Depressie Vereniging, 2023) In het boek heeft Hedwig vaak last van stemmingswisselingen en huilt ze regelmatig:

Thuis gekomen, in de saaiheid van den dag, schreide zij klagelijk, - omdat dit voorbij was niet alleen, maar ook omdat het scheen of bij haar het heerlijkste altijd door pijn moest bedorven worden. (Eeden, 1900. Blz. 56)

Het verhaal wordt verteld vanuit een auctoriaal, alwetend perspectief. Hedwigs gevoelens en gedachtes worden aan de lezer overgedragen, de reden achter bepaald gedrag (bijvoorbeeld waarom Hedwig huilt) kan hierdoor goed worden uitgelegd. Hedwig huilt vaak, meestal omdat ze onbegrepen wordt door haar omgeving of liefdesverdriet heeft. Kortom: ze voelt zich vaak eenzaam, waardoor ze moet huilen.

           Hoewel Hedwig dus erg veel symptomen van depressie vertoont, wordt ze aan het einde van het boek genezen door zuster Paula. In Parijs zit Hedwig in een dieptepunt van sociale en geestelijke ellende. Zuster Paula helpt haar van haar morfineverslaving af en leert haar te geloven in God. Door Paula wordt Hedwigs kijk op het leven permanent veranderd. Na haar bekering keert Hedwig terug naar het platteland en leeft ze nog enkele jaren in vrede bij een eenvoudig boerengezin.

Het is duidelijk dat de hoofdpersoon Hedwig uit Van de koele meren des doods veel kenmerken van depressie vertoont: ze verlangt naar de dood, heeft nergens zin of plezier in en huilt vaak. Toch gaat het aan het eind van het boek beter met haar. Nadat ze is genezen keert ze terug naar haar geboortestad en verloopt haar leven ‘gelijkmatig en stoorloos tot het einde’ (Eeden, 1900. Blz. 281).

Bronnen

Eeden, F. W. (1900). Van de koele meren des doods: een verhaal.

Frederik van Eeden. (z.d.). Literatuurgeschiedenis. https://www.literatuurgeschiedenis.org/schrijvers/frederik-van-eeden

Van de koele meren des doods. (z.d.). Literatuurgeschiedenis. https://www.literatuurgeschiedenis.org/teksten/van-de-koele-meren-des-doods

Depressie Vereniging. (2023, 9 maart). Symptomen depressie. https://depressievereniging.nl/depressie/de-ziekte/symptomen-depressie/

De realiteit als inspiratiebron. (z.d.). Literatuurgeschiedenis. https://www.literatuurgeschiedenis.org/19e-eeuw/de-realiteit-als-inspiratiebron

Ik heb een depressie | Thuisarts.nl. (z.d.). https://www.thuisarts.nl/depressie/ik-heb-depressie