Hella Haasse was een Nederlandse schrijfster, die diverse werken heeft geschreven. Zo schreef zij romans en essays, maar ook toneel en poe2zie. Hierdoor werd zij door sommigen ook wel 'de sympathieke moeder van de Nederlandse literatuur' genoemd. In haar verhalen gaat het voornamelijk over de contacten tussen mensen. Zelf vond ze het lastig in contact te komen met haar man en een emotionele binding aan te gaan met haar kinderen (Vrij Nederland, 2022). In haar verhalen Het tuinhuis, De Lidah boeaja en Het portret is dit goed terug te zien. In het eerste verhaal betreft het een moeder-dochterrelatie, in het tweede verhaal voornamelijk een man-vrouwrelatie en in het derde verhaal een broer-zussenrelatie. Al met al hebben deze drie verhalen een overkoepelend thema, namelijk complexe relaties.

In het eerste verhaal, Het tuinhuis, gaat het om een moeder-dochterrelatie die al vanaf jonge leeftijd niet goed loopt. Je merkt aan de dochter, die langskomt uit plichtsgevoel, dat ze zich hier niet comfortabel voelt en er een voelbare afstand tussen hen is. Later in het verhaal wordt semi-duidelijk gemaakt waarom dat zo is: '"Denk je dat ik niet weet dat je mij dat nooit vergeven hebt? Sinds die tijd kan je mij niet uitstaan. Ik heb het altijd gevoeld"' (Het tuinhuis, 2007, p.18). Hieruit blijkt dat de relatie al enige tijd niet goed loopt en dat dat tot op heden nog steeds niet het geval is. De reden waarom wordt echter niet duidelijk gemaakt. In De Lidah boeaja betreft de complexe relatie een huwelijk. Het huwelijk tussen de heer en mevrouw Yamada is achteruitgegaan sinds het emigreren naar Nederland. De man voor wie zij in Japan gevallen was, is er niet meer, maar in de plaats van hem is er een onvriendelijke, kille en mysterieuze man ontstaan:

In gezelschap, onder vreemden, gedroeg mijnheer Yamada zich levendig, voorkomend, was hij een en al glimlach; aan kleding en uiterlijk besteedde hij dan de grootste zorg. Maar als hij met Etsu alleen thuis was, scheen hij veranderd: loom slenterde hij rond, bij voorkeur in zijn korte slaapkimono, hij liet zich bedienen, sprak weinig, las kranten, staarde vanaf de veranda over de glooiende tuin heen naar de baai en de schiereilanden in de verte.

De verandering in zijn persoonlijkheid en de zeer minimale affectie die hij aan zijn vrouw toont, heeft hen ver uit elkaar gedreven. Het derde verhaal, Het portret, bevat veel ingewikkelde relaties. Zo zijn er twee zussen en een broer, zij kunnen zich lastig in elkaar inleven. Mede doordat zij veel in leeftijd verschillen en in deze tijd hun vader een andere man, met wie ook een andere vader, geworden was. De broer, Bertus, en zijn neefje en nichtje kunnen ook lastig met elkaar omgaan, zij zien een oorlog als een onderwerp uit de geschiedenisboeken, voor Bertus was het realiteit.

Haasse weet deze complexiteit goed weer te geven, hierbij maakt zij onder andere gebruik van de ruimtes. In Het tuinhuis staat de ruimte symbool voor de

persoonlijkheid van haar moeder: rommelig en chaotisch. Zonder dat de dochter haar moeder heeft gezien weet zij al in welke staat zij zal zijn, dit geeft meteen een drukkend gevoel. Aangezien de relatie tussen hen niet goed is, weigert de dochter samen in één bed te slapen, het tuinhuis voelt op dit moment beknellend. Dit is ook het geval in Het portret. Door de hevige discussies in combinatie met de kleine ruimte wordt de spanning voelbaar:

Wij zitten gespannen op de randen van onze stoelen tegenover elkaar in de woonkamer, merkwaardig mengelmoes van Bertus' somber meubilair en de Franse brokaten kleedjes, schemerlampen en petit-pointkussens die Charlotte destijds heeft meegebracht. Achter Bertus' hoofd rijen zich de zorgvuldig naar onderwerp en op alfabetische volgorde gerangschikte boeken, zijn enige weelde. De klok tikt.

Door het tikken van de klok wordt duidelijk gemaakt dat het op sommige momenten ontzettend stil is. De aanwezige spanning zal daardoor enorm vergroot worden. De spanning blijft dus oplopen in de kleine ruimte en Charlotte blijft doordraven.Totdat het breekpunt daar is en Bertus zegt dat het portret door hen opgehangen moet worden, om zo van al het gezeur af te zijn.

Een ander aspect dat een grote rol speelt, is de tijd. Daarbij is vooral het gebruik van meerdere flashbacks een belangrijk onderdeel. In De Lidah boeaja is het een

positieve herinnering met een negatief heden. Etsu Yamada verlangt terug naar Japan. Zij wilde al nooit naar Nederland emigreren, maar deed dit voor haar man. Eén plek in Nederland was dan toch haar favoriet, de speelgoed- en snuisterijenwinkel, die van een Japanse familie was: 'Er hing een zoetige geur, die Etsu aan Nagoya deed denken.' (De Lidah boeaja, 1954, p.60). Etsu verlangt terug naar het verleden, hoewel haar man dit juist niet doet. Dit vergroot de kloof tussen hen twee. Het verleden speelt voornamelijk een grote rol in Het portret. Daar heeft iedereen namelijk een andere herinnering, waardoor de relaties tussen hen verslechterd zijn door onbegrip. Charlotte, Evert en Mary zouden graag in het huis willen wonen, zij hebben geen slechte herinneringen. Voor Bertus en Elza is dit echter niet het geval: '"De eerste verdieping, de zolder," zeg ik, driftig struikelend over mijn woorden, "denk je dat Bertus wil wonen waar hij als jongen geslagen en opgesloten werd, denk je dat ik mij op mijn plaats voel in de kamers waar die moffen gezeten hebben..."' (Het portret, 1948, p.95). Charlotte kan zich hier ontzettend slecht in inleven en denkt dat het hen gaat om het dwarszitten van haar ideeën. Bertus en Elza voelen zich hierdoor onbegrepen door hun eigen bloed. De oneindige discussie over wat er vroeger wel én niet gebeurd is, het huis en het portret blijft gaande. Steeds weer wordt hierdoor de afstand tussen hen allen vergroot.

Dit allemaal toont aan dat er bij ieder verhaal sprake is van hetzelfde thema: de complexe relaties tussen de personages. Haasse heeft dit uitermate prachtig weten te laten zien door de ruimte en tijd een waardevolle toevoeging te geven. Hiermee heeft zij onder andere duidelijk gemaakt waar de afstand vandaan komt. Hierdoor wordt het voor de lezer makkelijk zich in te leven en de spanning zelf te voelen. Deze afstand tussen de personages is voor de buitenwereld vaak onmerkbaar. Hoewel je samen in hetzelfde bed kan slapen, kan de afstand nóg zo groot zijn.

Bronvermelding:

Wikipedia-bijdragers. (2024, augustus 27). Hella Haasse. Wikipedia. https://nl.wikipedia.org/wiki/Hella Haasse

Peeters, C.P. (2022, 1 februari). Literaire kroniek: Het leven van Hella S. Haasse was zelf bijna een roman (Door A.T. Truijens; Querido, Red.). Vrij Nederland. Geraadpleegd op 21 oktober 2024, van https://www.vn.nl/literaire-kroniek-hella-s-haasse?srsltid=AfmBOoo2dl07CTZ7amf0eusRe2teDw1nCIPio0LVB2Z7ouneop 8k-Q

Hella Haasse Het tuinhuis (2007)

Hella Haasse De Lidah boeaja (1954)

Hella Haasse Het portret (1948)