Wie denkt aan expliciete Nederlandse meesterwerken denkt hoogstwaarschijnlijk aan Turks fruit (1969) van Jan Wolkers, waarin seksuele handelingen in al hun glorie centraal staan. Wolkers werd in 1925 geboren als derde zoon van elf kinderen in een gereformeerd gezin. Naast Turks fruit schreef Wolkers bestsellers als Kort Amerikaans (1962), Terug naar Oegstgeest (1965) en Een roos van vlees (1963) (Giphart, 2023). In vrijwel al zijn boeken staan seks en/of de dood centraal, wat hem al vroeg in zijn carrière bekendheid opleverde (Jan Wolkers, z.d.-b). Turks fruit  (1969) vertelt het verhaal van een kunstenaar en zijn turbulente relatie met de aantrekkelijke jonge Olga en hoe deze stukloopt. Uiteindelijk komen ze elkaar weer tegen maar blijkt Olga een hersentumor te hebben. In naoorlogse boeken zie je vaak invloeden van de existentiefilosofie terug. Vooral onder kunstenaars en ‘intellectuelen’ (Prins, 2024b) was het belangrijke stroming. Ook in Turks fruit zijn hier invloeden van terug te zien.

Belangrijk in de existentialistische stroming is eenzaamheid. Eenzaamheid is niet iets waar de hoofdpersoon uit Turks fruit last van lijkt te hebben. Toch is te zien dat op de momenten dat de naamloze kunstenaar zonder Olga is, hij verlangt naar haar aanwezigheid: ‘Ik lag… als ik me aftrok (p.13).’ Ook voor de komst (en vooral na het vertrek) van Olga klampt de hoofdpersoon zich vast aan seks om zich nuttig en niet alleen te voelen: ‘Ik naaide… ramde me een ongeluk.' (p.14)

Naast eenzaamheid is het gebrek aan zekerheid een kenmerk van het existentialisme: ‘Het besef dat de mens geen ding is met een duidelijk plan, een zin en een doel, maar een wezen dat zijn eigen bestaan nog moet bepalen, levert existentiële angst op; bestaansangst’ (swell.nl, 2017b). De mens is vrij, maar moet hierdoor wel zelf zijn keuzes maken en hier ook de verantwoordelijkheid voor nemen (Breukelman, M, 2021). Geen van deze kenmerken is iets waar de hoofdpersoon goed in is. Wat te zien is in het boek, is dat in de hoofdpersoon denkt dat zijn relatie met Olga niet te verbreken is, iets wat wel het geval blijkt te zijn: ‘Jullie leefden… einde aan gekomen (P.97)’. Na de breuk tussen de kunstenaar en Olga heeft de hoofdpersoon een flink aantal bedpartners, maar geen brengt de zekerheid die hij dacht te hebben met Olga. Daarnaast gaan er in het boek een flink aantal mensen en huisdieren dood waaronder de vader van Olga, de kat van Olga en de kunstenaar en, uiteindelijk, Olga zelf: ‘Terwijl ik… trapte ik op hem (P.108). Dit maakt het gevoel van onzekerheid nog sterker, aangezien deze allemaal zeer plotseling overlijden.

Het meest vooropstaand onderwerp in Turks fruit is de seksualiteit en de gedetailleerde wijze waarop deze beschreven wordt in het boek. Seksualiteit wordt in het existentialisme en in Turks fruit gebruikt als een manier om te ontsnappen aan de werkelijkheid. De hoofdpersoon kan het leven en de verantwoordelijkheid die het leven met zich mee brengt ontvluchten door (in dit geval) zich volledig te richten op de seks met Olga en, na het verbreken van hun relatie, de seks met een groot aantal andere vrouwen die voor hem niet goed genoeg zijn.

Ook is het bevrijden van onderdrukkende ideeën (Van den Berg, 2025) een onderdeel in het gedachtegoed van het existentialisme. Dit komt tot uiting in het boek als de vele seksuele fantasieën die beschreven worden: ‘En ik riep… van je reet (P.14),’ ‘Ik zei.. mocht piesen (P.48).’ Seksuele fantasieën zijn volgens onderzoekers een manier om de realiteit even te vergeten ("It’s a way to disconnect from reality.” McGowan, 2025). Deze fantasieën passen goed bij het willen ontsnappen aan de werkelijkheid, ook zijn ze een voorbeeld van het bevrijden van onderdrukte ideeën, wat volgens Van den Berg (2025) een ander voorbeeld is van de existentialistische stroming.

Turks fruit is een mooi voorbeeld van het existentialisme. Het laat er veel kenmerken van zien naast de seksualiteit waar het boek bekend om is. De hoofdpersoon is eenzaam, weet niet wat hij met zijn bestaan aan moet, is, zonder het zelf door te hebben, bang voor het leven, neemt geen verantwoordelijkheid voor zijn daden en geeft iedereen behalve zichzelf de schuld en heeft een reddingsboei nodig om boven water te blijven. De kunstenaar probeert er wat van te maken, maar dit mislukt compleet. Hij kan niks meer uit het leven halen of zoals hij zelf mooi zegt: “geen druppel, liefste (P.36).”



Bronnen

swell.nl. (2017, 4 september). Existentialisme | humanistische Canon. Humanistische Canon. https://humanistischecanon.nl/venster/existentialisme/

Jan Wolkers. (z.d.). Literatuurgeschiedenis. https://www.literatuurgeschiedenis.org/schrijvers/jan-wolkers

Giphart, R. (2023, 7 maart). Wie was Jan Wolkers? NPO Kennis. https://npokennis.nl/longread/7532/wie-was-jan-wolkers

Prins, M. (2024, 12 november). Wat zijn de ideeën en kenmerken van het existentialisme? National Geographic. https://www.nationalgeographic.nl/geschiedenis-archeologie/a62879552/existentialisme-betekenis-kenmerken

Van den Berg, Dietske (2025), Existentialisme.

McGowan, E. (2024, 20 februari). Where do kinks come from? It’s complicated. Bustle. https://www.bustle.com/p/where-do-kinks-come-from-its-complicated-41467